Formy czasowników cz.1 (Infinitiv, Imperativ, Presens, Preteritum i Supinum)

Jeśli śledzicie mnie na Facebooku, to nie umknął pewnie waszej uwadze post, w którym postanowiłam wypisać kilka słów z tekstu „Pippi börjar skolan”. Pośród nich znalazło się sporo czasowników. O czasownikach, tych, które wypisałam i nie tylko tych, warto jest wiedzieć jednak trochę więcej niż to jakie są ich bezokoliczniki. Z tego powodu ten oraz kilka innych artykułów, które pojawią się na blogu w przyszłości, będzie poświęconych właśnie tej części mowy.

Czym jest czasownik?

Krótkie przypomnienie czym czasownik w ogóle jest. Czasownikiem nazywamy słowo, które opisuje jakąś czynność albo stan, w którym się znajdujemy, np.: „iść" czy „być". Bez niego niemożliwe byłoby opisanie co robiliśmy albo co zamierzamy robić. W języku polskim taki niepozorny czasownik może przyjmować naprawdę wiele różnych form, które zależą m.in. od tego, kto daną czynność wykonuje, kiedy ją wykonuje i czy dana czynność została zakończona. Podstawowa forma czasownika, czyli taka, z której nie możemy wywnioskować chociażby jaki czas ma na myśli autor zdania, nazywamy bezokolicznikiem. Bezokolicznikami są na przykład słowa „mrugać” czy „malować”.

Czasowniki w języku szwedzkim

Na szczęście w języku szwedzkim czasowniki nie przyjmują aż tylu różnych form jak w języku polskim. Pewnie jednak zauważyliście, że niestety i tak zdarza się szwedzkim czasownikom co rusz wyglądać trochę inaczej. Opiszę tu więc, jakie szwedzkie czasowniki przyjmują formy i co dana forma oznacza w praktyce.

Kiedy uczymy się czasowników, zwykle pierwszą formą jaką poznajemy jest Infinitiv, czyli bezokolicznik i to właśnie czasowniki w postaci Infinitiv znalazły się w poście o Pippi. Pomimo tego, że bezokoliczniki nie niosą ze sobą żadnych dodatkowych informacji, to jednak przydają się przy budowie zdań. Infinitiv rozpoznać można po tym, że czasami zapisywany jest razem z „att” tak jak „att gå” czy „att skriva”, co jednak nie jest regułą. Infinitiv nie jest wbrew pozorom formą podstawową. Formą podstawową jest Imperativ i to tą formą posługujemy się kiedy chcemy coś komuś rozkazać lub zakazać (w dalszej części tekstu czasowniki w formie Impreativ oznaczone będą wykrzyknikiem). Czasowniki w formie Imperativ są zastosowane na przykład w następujących zdaniach: „Sväng till vänster efter korsningen.” (Skręć w lewo za skrzyżowaniem), „Gå inte där!” (Nie idź tam!).

Poza tym mamy jeszcze trzy formy czasowników, nazywane Presens, Preteritum i Supinum, które mają znaczenie, kiedy chcemy określić czas wykonania danej czynności. Niestety nie ma jednej uniwersalnej metody tworzenia tych form od wszystkich szwedzkich czasowników. Od niektórych czasowników nowe formy tworzymy prosto, poprzez dodanie odpowiednich końcówek do formy Imperativ, ale są też takie czasowniki, od których nie możemy tworzyć nowych form posługując się sztywnymi regułami. Z tego powodu tworzenie nowych form czasowników czyli ich odmiana, po szwedzku böjning, może nie być najprzyjemniejszą częścią przygody ze szwedzkim. Naukę odmiany czasowników można sobie jednak ułatwić, wiedząc, że czasowniki w języku szwedzkim dzielą się na 4 podstawowe grupy. Czasowniki leżące w obrębie każdej z grup mają podobne właściwości i często ich nowe formy tworzy się w podobny sposób. Ale o tym w niedalekiej przyszłości. Najpierw przybliżę wam, kiedy stosować poszczególne formy czasowników.

Presens

Czasowniki w formie Presens zawsze występują w zdaniu w powiązaniu z zaimikiem osobowym (przed lub po nim) lub nazwą wykonawcy czynności i używamy ich głównie kiedy mówimy o teraźniejszości, na przykład w zdaniach "Hon är snäll", "Katten äter maten".  Tej formy używamy jednak także, gdy:

• mówimy o zjawiskach, faktach, które są niezmienne i uznane za prawdziwe np.: "Vatten kokar vid 100 grader".
• mówimy o przyszłości, np.: "I morgon åker jag till Polen". (Podobnie jak w języku polskim. Możemy opisać przyszłe zdarzenia za pomocą czasownika w czasie teraźniejszym. "Jutro jadę do Polski" zamiast "Jutro będę jechała do Polski".) Uwaga: w szwedzkim są też inne sposoby wyrażania przyszłości.
• mamy na myśli czynności, wydarzenia, które się powtarzają. Na przykład codziennie zaczynające się o tej samej porze lekcje, "Lektionerna börjar klockan 9".

Preteritum i Supinum

Zarówno forma Preteritum jak i Supinum służą do wyrażania przeszłości, istnieją jednak pewne różnice w tym, kiedy można je zastosować. Przede wszystkim czasownik w Preteritum występuje w zdaniach "samotnie" jedynie z wykonawcą czynności, tak jak dzieje się to w przypadku czasownika w formie Presens. Czasownik w formie Preteritum stosujemy, gdy:

• mówimy o czynności zakończonej, wykonanej w konkretnym czasie w przeszłości.

Kilka przykładów:

"Kasia sov hela dagen i går" Kasia spała wczoraj cały dzień. Wynika z tego zdania, że już nie śpi. Zdanie zawiera też informację, że wydarzyło się to wczoraj.

"För två år sedan flyttade Karin till Stockholm" Dwa lata temu (wiemy kiedy) Karin przeprowadziła się do Sztokholmu. Czynność jest skończona czyli już się nie przeprowadza.

"Förra året bodde Tomek i Kraków" W zeszłym roku (wiemy kiedy) Tomek mieszkał w Krakowie i czynność ta została zakończona, czyli prawdopodobnie mieszka już gdzieś indziej.

Z kolei czasownik w formie Supinum stosujemy w czasach Perfekt i Pluskvamperfekt. Gdy używamy któregoś z tych czasów, czasownik w formie Supinum nie stoi już w zdaniu "sam". W czasie Perfekt czasownik poprzedzony jest przez czasownik "har" natomiast w czasie Pluskvamperfekt przed czasownikiem stoi również "har" ale w formie Preteritum - "hade". Kiedy stosujemy czas Perfekt? Jaka jest różnica pomiędzy tym czasem a czasem Preteritum, skoro obydwa wyrażają przeszłość? Otóż czas Perfekt stosujemy, gdy:

• mówimy o czymś co wydarzyło się w przeszłości, ale dokładny czas nie jest istotny,
• mówimy o aktywności, która rozpoczęła się w przeszłości i trwa nadal albo jej skutki są nadal ważne dla teraźniejszości.

Przykłady:

"Den här veckan har det inte regnat mycket." W tym tygodniu nie padało dużo. Mamy na myśli wydarzenie z przeszłości, które nie wydarzyło się w konketnym momencie. Poza tym jego skutki nadal są istotne w teraźniejszości.

"Vi har känt varandra i ett år nu." Znamy się od roku. Poznaliśmy się rok temu i znamy się nadal, czyli "czynność" nadal trwa.

"I år har jag pluggat väldigt mycket" W tym roku uczyłam się naprawdę dużo. Nie jest istotne to, kiedy dokładnie się uczyłam. Ważna jest czynność.

No to o co chodzi z Pluskvamperfekt?

• Pluskvamperfekt stosujemy, kiedy odnosimy się do czynności, która została zakończona, zanim wydarzyło się coś innego.

Czyli chyba można powidzieć, że jest to czas zaprzeszły. Przyjrzyjmy się zdaniom:

"Han hade ätit innan Sofia kom" Zjadł zanim przyszła Sofia.

"Vi åkte till Polen förra året, men Svensson hade redan varit där" Pojechaliśmy do Polski zeszłego lata, ale Svensson już tam był.

"De hade läst alla recensioner innan Henrik bokat hotellet" Przeczytali wszystkie recenzje zanim Henrik zarezerwował pokój w hotelu.

Czas Pluskvamperfekt stosujemy także, gdy:

• chemy powiedzieć, że coś mogłoby się wydarzyć, czyli tzw. tryb przypuszczający, w niektórych konstrukcjach:

Om det inte varit så halt på vägen hade jag varit hemma i tid. Jeżeli nie byłoby tak ślisko na drodze to byłbym w domu na czas.

No to dobrnęliśmy do końca. Do omówienia w temacie została jeszcze grupa czasowników, które nie wyglądają do końca jak typowe czasowniki, ale o tym w jednym z kolejnych wpisów.

Vi hörs!